فکر ایجاد یک طرح بین المللی برای تقویت همکاری های بین دانشگاهی ، نخستین بار در چهل و یکمین کنفرانس بین المللی آموزش در ژنو در سال 1980 مطرح شد. سپس این طرح در برنامة میان مدت یونسکو برای سال های 95 ـ 1990 گنجانیده شد و در بیست و پنجمین اجلاس یونسکو در سال 1989 به تصویب رسید. بر این اساس، مدیر کل یونسکو، برنامة دانشگاه های همزاد و کرسی یونسکو را که به وسیلة کمیتة آموزش عالی عنوان شده بود ارائه کرد. کنفرانس عمومی در بیست و ششمین اجلاس خود با ماهیت و اهداف دانشگاه های همزاد و نحوة کار آنها موافقت کرد و بدین ترتیب این طرح موجودیت یافت.

برنامة دانشگاه های همزاد و کرسی یونسکو به تدریج مورد استقبال کشورهای عضو، سازمان های غیردولتی آموزش عالی و مؤسسات آموزش عالی قرار گرفت و به عنوان یک ابتکار عمل در آموزش عالی پذیرفته شد. یک سال پس از تصویب این طرح، بیش از 200 تقاضا برای پیوستن به آن صورت گرفت.

وضعیت تعداد این کرسی ها و شبکه های آن تا سال 1996 به شرح زیر است:

دانشگاه های همزاد برای ایجاد همکاری بین المللی در سطح آموزش عالی به وجود آمده اند و سعی می شود از طریق این طرح، میان دانشگاه های سراسر جهان پیوند علمی به وجود آید و جریان انتقال سریع دانش از طریق ایجاد شبکه های بین المللی و سایر ارتباطات امکان پذیر شود. طی این طرح، مراکز پیشرفتة مطالعه و تحقیق در کشورهای در حال توسعه ایجاد می شود تا شکاف موجود در حوزه دانش میان کشورهای صنعتی و غیرصنعتی به حداقل برسد.

هدف از طرح دانشگاه های همزاد، برقراری همکاری میان دانشگاهی و ایجاد مراکزی است تا دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و محققان بتوانند به تحصیل و پژوهش بپردازند. کرسی های یونسکو اشکال گوناگونی دارند. فعالیت های این بخش می تواند شامل تربیت کارکنان، تدریس، کارورزی در رشته های مختلف و نیز پژوهش و آموزش و حمایت از تأسیس کتابخانه ها و آزمایشگاه ها شود.

بودجة کرسی های یونسکو و دانشگاه های همزاد از طریق دانشگاه های پیشنهاد کننده و مؤسسات بین المللی تأمین می شود.

نحوة ایجاد کرسی یونسکو در یک کشور

ـ کرسی یونسکو یک واحد تدریس و تحقیق در یک دانشگاه یا یک مؤسسه آموزش عالی است. هر واحد آموزشی باید شامل موارد زیر باشد:

1ـ یک دارنده کرسی به عنوان مسؤول علمی آن

2ـ تعدادی مدرس و پژوهشگر از مؤسسه میزبان

3ـ تعدادی دانشجو و پژوهشگر جوان، که در حال ادامه تحصیلات تکمیلی خود هستند و یا سعی دارند کارآموزی پیشرفته ای را در این کرسی بگذرانند.

ـ کرسی یونسکو در یکی از دانشکده های یک دانشگاه برپا می شود و هدف از آن تقویت برنامه تدریس و تحقیق در یک رشته خاص است. این کرسی دارای بُعد بین المللی است و از این نظر، دانش نظری کشورهای شمال را به جنوب منتقل می کند.

ـ کرسی یونسکو با توافق بین کشور مورد نظر و یونسکو به وجود می آید و تلاش می شود تا با استخدام نیروهای بین المللی در رشته هایی که با کمبود نیروهای متخصص مواجه است شرایط را برای توسعه دانش نظری و کاربردی در آن حوزه فراهم کند.

چه کسانی می توانند به این برنامه بپیوندند؟

به طور کلی، کرسی های یونسکو انعطاف پذیری بسیاری دارند و با مؤسسات گوناگونی می‌توانند در ارتباط علمی قرار گیرند. اهم این مؤسسات از این قرار است:

ـ دانشگاه ها، مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی

ـ سازمان های غیر دولتی آموزش عالی و مؤسسات تحقیقاتی

ـ انجمن های علمی و آکادمیک

ـ شبکه های بین دانشگاهی و علمی

ـ مؤسسات ملی ، منطقه ای و بین المللی عمومی یا خصوصی

چگونه می توان به این برنامه پیوست؟

برای پیوستن به کرسی یونسکو، با ارائه یک پیشنهاد شامل اهداف، فعالیت ها، نحوه انجام کار، بودجه و غیره و ارسال آن به یونسکو می توان شرایط را برای برقراری یک کرسی در کشور آماده کرد. فکر اصلی کرسی یونسکو این است که برای پر کردن شکاف شمال و جنوب باید جنوب بتواند مؤسسات پیشرفته خود را برپا کرده و از این طریق به آخرین یافته های علوم و تکنولوژی دست پیدا کند.

نحوة ارزشیابی و نظارت بر کرسی

پس از برقراری کرسی یونسکو، هر شش ماه یک بار، یک گزارش پیشرفت به وسیله مؤسسه میزبان به یونسکو ارائه خواهد شد. یونسکو، با توجه به این گزارش ها، به یک ارزیابی درونی دست می زند تا درباره پروژه و یا قطع آن تصمیم بگیرد. در بعضی از موارد،  در صورت وجود منابع مالی کافی، یک کمیته مشترک ارزشیابی برپا خواهد شد و در پایان هر مرحله از کار و یا در پایان پروژه، یک گزارش نهایی نیز توسط مؤسسه میزبان تهیه خواهد شد. این گزارش ارزشیابی در ارزشیابی کلی از برنامه کرسی یونسکو مورد استفاده قرار خواهد گرفت. بنابراین ، ارزشیابی پروژه ها، هم درونی است (در مراحل اولیه کار) و هم بیرونی.

2003: بازگشت ایالات متحده به یونسکو

2001: بیانیه جهانی یونسکو راجع به تنوع فرهنگی که از سوی اجلاس عمومی پذیرفته شد.

1999: دبیر کل یونسکو «کوئیشیروماتسوارا» اصلاحات عمده‌ای را برای بازسازی و تمرکز‌زدایی ستادها و فعالیت‌های سازمان به عمل ‌آورد.

1998: بیانیه جهانی ژنوم‌انسانی و حقوق بشر که در سال 1997 توسط یونسکو اصلاح و پذیرفته شد به تأیید و امضای سازمان ملل رسید.

1997: بازگشت انگلستان به یونسکو

1992: تأسیس بایگانی برنامه‌های جهانی در راستای حمایت از گنجینه‌های بی‌بدیل کتابخانه‌ای و مجموعه‌های آرشیو. اکنون این بایگانی در برگیرنده آرشیوهای صوتی، تصویری و تلویزیونی متعددی است.

1990: کنفرانس جهانی آموزش همگانی در ژامتین تایلند که آغاز یک حرکت جهانی برای فراهم‌سازی زمینه دسترسی تمامی کودکان، جوانان و بزرگسالان به آموزش پایه بود. ده سال بعد نشست‌ جهانی آموزش که در داکار سنگال برگزار شد دولتها را متعهد ساخت تا سال 2015 آموزش پایه را برای همگان امکان‌پذیر سازند.

1984: ایالات متحده آمریکا از سازمان یونسکو کناره گرفت و علت آن را عدم موافقت در خصوص مدیریت و دیگر مسائل ذکر کرد. انگلستان و سنگاپور در سال 1985 کناره‌گیری کردند. بودجه سازمان با کنترل بسیار شدید روبرو گشت.

1980: نخستین مجموعه دو جلدی تاریخ عمومی آفریقا منتشر شده از سوی یونسکو انتشار یافت. مجموعه‌های مشابهی نیز در خصوص دیگر مناطق مخصوصاً آسیای مرکزی و حوزه کارائیب منتشر شد.

1978: یونسکو بیانیه نژاد و تعصب نژادی را تصویب کرد. گزارش‌های بعدی دبیر کلی در خصوص این مسأله سبب بی‌اعتباری و سلب مشروعیت بنیاد‌های شبه علمی نژادپرستی شد.

1975: دانشگاه جامعه ملل در توکیو تحت نظارت سازمان ملل و یونسکو تأسیس شد.

1974: پاپ پل ششم جایزه صلح ژان بیست و سوم را به یونسکو اهداء کرد.

1972: کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان پذیرفته شد. کمیته میراث جهانی در سال 1976 تأسیس شد و نخستین اثر تاریخی در فهرست میراث جهانی به سال 1978 به ثبت رسید.

1968: یونسکو نخستین کنفرانس بین‌الدولی را به منظور برقراری آشتی میان دولت و توسعه که اکنون مرسوم به «توسعه پایدار» است برگزار کرد.

1960: آغاز مبارزه موسوم به «نوبی» در مصر برای انتقال معبد بزرگ ابوسیمبل و درامان نگهداشتن آن از رود نیل براثر بازسازی سد آسوان. در طی بیست سال مبارزه و تلاش، 22 یادمان و مجموعه‌های معماری جابجا شدند. این نخستین و بزرگترین مبارزه در بین مبارزات دیگر از جمله «موانیجو دارو» (پاکستان)، «فز» (مراکش) «کاتماندو»(نپال)، بروبودور«(اندونزی) و «آکروپلیس»(یونان) بوده است.

1985: گشایش مقر اصلی یونسکو در پاریس، که توسط مارسل بروئر(از ایالات متحده) و پیرلوژی نروی (از ایتالیا) و برنارد زرفوس( از فرانسه) طراحی شد.

1956: جمهوری افریقای جنوبی از یونسکو به این دلیل که برخی از آثار منتشر شدة سازمان دخالت مستقیم در مسائل نژادی این کشور داشته‌اند کناره گرفت. این کشور در سال 1994 تحت رهبری نلسون ماندلا به یونسکو بازگشت.

1952: کنفرانس بین‌الدولی که از سوی یونسکو برگزار شد کنوانسیون جهانی حق مؤلف را تصویب کرد. در دهه‌های بعد از جنگ جهانی دوم این کنوانسیون در صدد برآمد تا حمایت از حق مؤلف را برای بسیاری از کشورهایی که در کنوانسیون حمایت از آثار ادبی و هنری «برن» شرکت نکرده بودند تسّری بخشد ( این کنوانسیون در سال 1886 منعقد گردید)

1948: یونسکو به اعضای خود پیشنهاد کرد که آموزش ابتدایی را رایگان، اجباری و جهانی سازند.

1945(16 نوامبر): نمایندگان 37 کشور در لندن برای امضای اساسنامه یونسکو که در 4 نوامبر 1946 بعد از  امضای 20 کشور عضو ضمانت اجرایی پیدا کرده بود، گردهم آمدند.

هدف کلی

هدف برنامه های یونسکو که بر اساس سهیم کردن همة انسان ها در دانش پی‌ریزی شده پیشبرد فرهنگ، صلح خواهی، توسعة انسانی و توسعة پایدار می باشد.

رسالت سازمان

1ـ توسعه و ارتقاء اصول و هنجارهای جهانی مبتنی بر ارزشهای مشترک به منظور مواجهة با چالشهای بوجود آمده و مهم در عرصة آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات و حمایت و تقویت «رفاه‌عمومی»

2ـ ارتقاء و گسترش تکثر‌گرایی از طریق به رسمیت‌شناسی و صیانت از تنوع فرهنگی و ملاحظة حقوق‌انسانی

3ـ ارتقاء سطح مشارکت و اقتدار در جامعة علمی از طریق دسترسی برابر، ظرفیت‌سازی و مشارکت در دانش

اهداف استراتژیک

آموزش:

ـ ارتقای آموزش به عنوان حق اساسی مطابق با اعلامیة جهانی حقوق بشر

ـ بهبود کیفیت آموزش از طریق متنوع‌سازی محتویات و متدها و ارتقای ارزشهای مشترک در سطح جهانی

ـ ارتقای سطح تجارب علمی، ابتکارات و اشاعه و مشارکت اطلاعات و اتخاذ بهترین تدابیر در راستای سیاست‌ گفتگوی علمی

علوم:

ـ ارتقاء اصول و هنجارهای اخلاقی برای هدایت توسعة علمی و تکنولوژی و استحالة اجتماعی

ـ بهبود امنیت انسانی از طریق مدیریت بهینه تحولات اجتماعی و محیطی

ـ تقویت و غنابخشی به ظرفیتهای علمی، فنی و انسانی در راستای مشارکت در جوامع علمی معاصر

فرهنگ:

ـ ارتقاء سطح ابزارهای استاندارد قانونی و اجرای آنها در حوزه فرهنگ

ـ صیانت از تنوع فرهنگی و تشویق گفتگو میان فرهنگها و تمدنها

ـ تقویت و غنابخشی ارتباط میان فرهنگ و توسعه از طریق ظرفیت و مشارکت در دانش

محورهای اصلی برنامه های یونسکو عبارتند از:

- آموزش و پرورش برای همه

- پیشبرد تحقیقات زیست محیطی از طریق برنامه های علمی جهان

- حفظ و تقویت میراث طبیعی جهان

- پیشبرد جریان آزاد اطلاعات، آزادی مطبوعات و توسعة رسانه‌ های کثرت گرا و در عین حال تقویت امکانات و ظرفیت های ارتباطی کشورهای در حال توسعه

این تلاش ها با همکاری کارگزارهای گوناگون نظام ملل متحد و سایر سازمان های درون دولتی به عمل می آیند. توجه کارهای یونسکو معطوف به این امور سه گانه است: زنان، کشورهای آفریقایی و کم توسعه یافته ترین کشورهای جهان

برنامه های (استراتژی) میان مدت یونسکو

برنامه های میان مدت یونسکو در چهارچوب برنامة میان مدت شش ساله تنظیم می شود.

الف:استراتژی 2001 ـ 1996:

پیش نویس برنامة میان مدت شش سالة یونسکو (2001 ـ 1996) بر مبنای نظرخواهی از کشورها، اجلاس های منطقه ای و بحث و تبادل نظرهای مختلف تهیه می شود. این برنامه به سه برنامة کوتاه مدت دو ساله تقسیم و در کنفرانس عمومی مورد بحث و تبادل نظر نمایندگان کشورها قرار گرفته و تصویب می‌شود.

پیش نویس جزئیات برنامه و بودجة دو سالة یونسکو به طور جداگانه با توجه به کلیه جوانب و دیدگاه ها و نقطه نظرها تدوین و در اوایل بهار سالی که کنفرانس عمومی در ماه نوامبر آن تشکیل می‌شود. برای نظر خواهی و مشارکت کشورها به کمیسیون های ملی کشورهای عضو ارسال می شود تا با توجه به سوابق و نظرات گذشته خود که در تدوین پیش نویس ارائه کرده اند، نسبت به تهیه قطعنامه ها با بار مالی و پیشنهاد برای اصلاحیه ها اقدام کنند. قطعنامه ها و اطلاحیه ها باید بر اساس قوانین و مقررات مربوط باشد و تعدادی از این قطعنامه ها در طول کنفرانس عمومی با توجه به حمایت سایر کشورها و نظراتی که ابراز می شود به تصویب رسیده و کشورهای مجری از بودجه های مصوب خود مطلع خواهند شد.

نکته قابل توجه این است که چون یونسکو یک سازمان مالی نیست، نمی تواند در سطح وسیعی از کشورها حمایت مالی به عمل آورد و کمک های مالی یونسکو چه در قالب قطعنامه و چه در قالب برنامة مشارکت که جزیی از برنامه و بودجة عادی هردو سال می باشد، حالت نمادی داشته و به هیچ وجه پوشش دهندة فعالیت های بزرگ نیست، مگر طرح هایی که از طریق برنامه های فرابودجه ای یونسکو مورد حمایت قرار می گیرند.

ب: استراتژی 2007 - 2002

استراتژی میان مدت 2007 ـ 2002 همراه با برنامه و بودجه 2003 ـ 2002 مبیّن برنامه اصلاحات یونسکو می‌باشد که از سوی اجلاس عمومی یونسکو در سی و یکمین نشست سازمان که در اکتبر ـ نوامبر 2001 برگزار گردید پذیرفته شد. این استراتژی درصدد طرح و ترسیم بینشی جدید و پیش‌نویسی نوین برای سازمان یونسکو از طریق تبیین کارکردهای مطمئن می‌باشد.

به طور کلی این استراتژی پیرامون یک موضوع وحدت آفرین تدوین شده است که یونسکو سعی دارد از طریق آن روند صلح و توسعة انسانی را در عصر جهانی‌سازی از طریق آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات بهبود و رشد بخشد.

به همین خاطر این استراتژی در پی آن است که بتواند میان رسالت و نقش یونسکو از یک سو و جهانی‌سازی توأم با حفظ چهرة انسانی ارتباط نزدیک برقرار سازد.

این استراتژی چهار حوزة برنامه‌ریزی بنیادین را با یک هدف مشترک به یکدیگر پیوند می‌زند و شمار محدودی از اهداف استراتژیک را ترسیم می‌کند که در مجموع دوازده هدف آن مربوط به کل سازمان و سه‌ هدف باقیمانده مربوط به برنامه‌های خاص سازمان می‌باشد. در میان این اهداف استراتژیک دو موضوع بسیار مهم اما غیر همسو ترسیم شده است که هم بخش مهم و ذاتی تمامی برنامه‌ها می‌باشد و باید هم باشد. این دو موضوع عبارتند از فقرزدایی مخصوصاً فقر شدید و توزیع اطلاعات و فناوری‌های ارتباطی در همة عرصه‌های آموزشی، علمی، فرهنگی و اطلاعاتی و ساخت یک جامعة علمی یا دانش محور.

موضوع وحدت آفرین:

یونسکو درصدد یاری رساندن به روند صلح و توسعة انسانی در عصر جهانی‌سازی از طریق آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات است.

اساسنامة یونسکو پنج مأموریت بزرگ برای سازمان تعیین کرده است.

پیشبرد ، انتقال و سهیم شدن در دانش: به طور کلی با تکیه بر فعالیت‌های پژوهشی ، تربیتی و آموزشی.

مطالعات دورنگرانه: آموزش ، علم ، فرهنگ و ارتباطات برای جهان فردا چه شکلهایی باید داشته باشند؟

فعالیت‌های یونسکو به آینده می نگرد. سازمان می کوشد به «پیش‌بینی و تحلیل» دگرگونی های مهمی بپردازد که جوامع با آن مواجه خواهند شد و سؤالاتی را دربارة آینده آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات مطرح کند. مثلاً یونسکو چند سالی است تغییراتی را بررسی می کند که توسعه اینترنت در زمینه های شناخت و اطلاعات بوجود آورده است.

یونسکو باید با اولویت بخشی به «تحقیقات ، آموزش و مهارت آموزی» به محققان ، استادان و دانشجویان کلیه کشورها کمک کند تا بتواند به دانش و معرفت بیشتری دست یایند، آنها را به افراد بیشتری انتقال دهند و بکوشند هیچ کس را بی بهره نگذارند.

تعیین معیارها: تدارک و تصویب اسناد بین المللی و توصیه های قانونی

یونسکو دارای فعالیتی هنجاری است؛ به عبارت دیگر قواعد حقوق بین المللی را ایجاد، اصلاح و اعمال می کند(قوانین جهانی که همة دولت‌ها باید به آنها پایبند باشند و آنها را رعایت کنند). بدین ترتیب یونسکو اعلامیه‌ ها، بیانیه‌ ها، توصیه ها … را به تصویب می رساند.

کارشناسی: برای سیاستهای توسعه و پروژه های کشورهای عضو که به صورت «همکاری‌فنی» در اختیارشان قرار می گیرد، یونسکو مأموریتی کارشناسانه در کشورهای عضو انجام می دهد و طرف مشورت آنها در زمینه سیاست ها و طرح های توسعه شان است. در این زمینه یونسکو همکاری فنی واقعی دارد، به عنوان مثال هماهنگی کارهای عظیم مرمت یک بنا.

مبادله اطلاعات تخصصی: فعالیت یونسکو بیش از هر چیز توسط مقامات 189 کشور عضو، انجمن های آموزشی، علمی، فرهنگی و ارتباطی انجام می گیرد. سازمان های ملی، بین المللی و سازمان های غیردولتی نیز در رسالت یونسکو مشارکت دارند.

این سازمان با استفاده از منابع مکتوب و با استفاده از فناوری های جدید اطلاعات مرتبط با پنج حوزة تخصصی خود یعنی آموزش، علوم، علوم اجتماعی و انسانی و ارتباطات را گردآوری و در سطح جهان توزیع می کند. یونسکو متخصصان، هنرمندان و اندیشمندان جهان را گرد هم جمع می کند و زمینه های تبادل آرا و نظریات را فراهم می آورد و گزارش های این گردهمایی را منتشر می کند.